Η καλλιέργεια της ελιάς

• Συνθήκες(θερμοκρασία, υγρασία, υψόμετρο)  

Η ιστορία της ελιάς, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή των ανθρώπων της Μεσογείου. Οι ιστορικοί καθιστούν το λεκανοπέδιο της Μεσογείου σαν το μέρος όπου πρωτοεμφανίστηκαν τα ελαιόδεντρα. Η καλλιέργεια της ελιάς είναι μια από τις σπουδαιότερες δενδρώδεις καλλιέργειες στο μεσογειακό περιβάλλον με σημαντική οικονομική, πολιτική και κοινωνική αξία.

Πρόκειται για είδος που προσαρμόζεται εύκολα σε αντίξοες καιρικές συνθήκες περιβάλλοντος όπως η περιορισμένη εδαφική και ατμοσφαιρική υγρασία, οι υψηλές θερμοκρασίες και οι ξηροί άνεμοι,  τα άγονα και ξηρικά εδάφη και το υποβαθμισμένο νερό άρδευσης. Ιδανική μέση ετήσια θερμοκρασία είναι οι 15 – 20⁰ Cμε την ελάχιστη όχι κάτω από – 7⁰ C καθώς είναι πιθανό να σπάσουν κλαδιά και τη μέγιστη όχι πάνω από 40⁰ C το καλοκαίρι γιατί προκαλείται καρπόπτωση.

 Οι ιδανικές περιοχές καλλιέργειας, πρέπει να χαρακτηρίζονται από μέτρια σχετική υγρασία καθώς σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας ευνοείται η ανάπτυξη μυκήτων, ενώ δυνατοί άνεμοι προκαλούν καρπόπτωση και εμποδίζουν την γονιμοποίηση των ανθέων Παράλληλα ιδιαίτερα σημαντική είναι και η απουσία χαλαζόπτωσης, η οποία μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένες ζημιές στους καρπούς.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η άρδευση του δέντρου καθώς η έλλειψη υγρασίας επιφέρει μειωμένες αποδόσεις. Η καρποφορία της είναι συχνά ακανόνιστη κυρίως στις περιοχές όπου δεν εφαρμόζεται συστηματική λίπανση και άρδευση, γεγονός που οφείλεται στο φαινόμενο της παρενειαυτοφορείας που χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο δέντρο.

Το φαινόμενο που χαρακτηρίζει την ελιά είναι η παρενιαυτοφορέια που εκδηλώνεται με πλήρη παραγωγή καρπού την μια χρονιά, ενώ την επόμενη η παραγωγή πέφτει στο 20 - 30% της δυναμικότητας του δέντρου ή και στην πλήρη ακαρπία. Η εξήγηση αυτού του φαινομένου είναι πως η πλήρης ανθοφορία του δέντρου τη μια χρονιά εξαντλεί το δέντρο, με αποτέλεσμα την επόμενη χρονιά να μην αναπτύσσονται καθόλου τα άνθη. Μια μεγάλη παραγωγή χρειάζεται πολλούς υδατάνθρακες και αζωτούχα συστατικά οπότε δεν μένουν αποθηκευμένες ποσότητες επαρκείς για την επόμενη χρονιά. Το υπερβολικό φορτίο οδηγεί σε περιορισμό της βλάστησης της επόμενης χρονιάς. Αντίστοιχα η χρονιά μηδενικής παραγωγής αφήνει το δέντρο να ανακτήσει τις δυνάμεις του.

Τα αίτια που προσδιορίζουν την ένταση της παρενιαυτοφορείας οφείλονται σε γενετικά αίτια του δέντρου (διαφορετική εκδήλωση του φαινομένου αναλόγως της ποικιλίας), σε περιβαλλοντικά αίτια (θερμοί άνεμοι ή ανεπαρκής εδαφική υγρασία), ή τέλος σε εσωτερικά αίτια (όπως ο ανταγωνισμός βλάστησης και ανθοφορίας)

Για τον περιορισμό του φαινομένου συνίσταται ένα συστηματικό πρόγραμμα λίπανσης και κλαδέματος του δέντρου, με στόχο να διατηρούνται τα θρεπτικά στοιχεία σε επίπεδα ανώτερα από ορισμένες κρίσιμες τιμές, με αποτέλεσμα την εξισορρόπηση της βλάστησης και της ανθοφορίας. Παράλληλα ιδιαίτερα αποτελεσματικός χαρακτηρίζεται ο περιορισμός της καρπόδεσης με τη χρήση χημικών ουσιών.

 Το  κλάδεμα των ελαιόδεντρων  είναι µια  σημαντική εργασία  που  αποσκοπεί  στην  προσαρμογή  της ανάπτυξη  της  καρποφορίας  των  δένδρων  στις εδαφοκλιματικές  συνθήκες  της  περιοχής  και  στις καλλιεργητικές µας  επιδιώξεις,  ιδιαίτερα  στη διευκόλυνση  της συγκομιδής.

Οι στόχοι του κλαδέματος είναι:

1.  Το  ισοζύγιο μεταξύ  βλάστησης  και καρποφορίας.

2.  Η  ελαχιστοποίηση  της µη  παραγωγικής περιόδου.

3.  Η  παράταση  της  περιόδου  σταθερής απόδοσης του φυτού.

4.  Η  αποφυγή  της  πρόωρης  παρακμής  ή γηρασμού του δένδρου.

5.  Η επίτευξη οικονομικών ωφελειών.

6.  Η  εξοικονόμηση  υγρασίας,  που  είναι περιοριστικός  παράγοντας  σε  ξηρικούς ελαιώνες.

Στα ελαιόδεντρα εφαρμόζονται τρεις τύποι κλαδέματος ανάλογα µε τον κύριο στόχο µας:

1.      Κλάδεμα διαμόρφωσης στα νεαρά δένδρα. Σκοπός  του  κλαδέματος  είναι  η  δημιουργία ενός  ανθεκτικού  σκελετού  του  δένδρου  και ενός  σχήματος  που  θα  ανταποκρίνεται  στις απαιτήσεις µας.

2.      Κλάδεμα  καρποφορίας  στα  παραγωγικά δένδρα. Σκοπός  του  κλαδέματος  είναι  η  εξασφάλιση όσο  το  δυνατό  σταθερής  απόδοσης  των δένδρων  και  καλής  ποιότητας  καρπού.

3.      Κλάδεμα  ανανέωσης  στα  ηλικιωμένα  δένδρα. Σκοπός  του  κλαδέματος  είναι  η  αποφυγή  της εξάντλησης µε τα χρόνια και η επαναφορά των δένδρων σε επιθυμητά σχήματα και μεγέθη.

ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΕΛΙΑΣ

 Η συγκομιδή  των καρπών πραγματοποιείται συνήθως µε  το  χέρι  ή μηχανικά.  Το  παραδοσιακό  σύστημα συγκομιδής  γίνεται µε  ραβδισμό,  δηλαδή µε  χτύπημα των  κλάδων  των  δένδρων µε  ραβδιά.  Οι  καρποί πέφτουν  στα  δίχτυα  ελαιοσυλλογής,  που  απλώνονται γύρω  και  κάτω  από  τα  δένδρα  και  στη  συνέχεια συλλέγονται από το έδαφος. Μια άλλη μέθοδος είναι η "φυσική πτώση", στην οποία οι καρποί συγκομίζονται άμεσα από το έδαφος, µετά τη φυσική  πτώση  τους  στα  δίχτυα.  Αυτή  η μέθοδος προτιμάται  όταν  τα  δένδρα  είναι μεγάλου  ύψους  και υπάρχει μικρό εργατικό δυναμικό διαθέσιμο. Οι καρποί συγκομίζονται  σταδιακά (τουλάχιστον µια  φορά  κάθε δύο  εβδομάδες), µε  αποτέλεσμα  η  ποιότητα  του ελαιολάδου  να  υστερεί  σηµαντικά.  Ένα  άλλο μειονέκτημα  είναι  η  παρατεταμένη  περίοδος συγκομιδής (3-5 μήνες).

Η συγκομιδή µε το χέρι µπορεί να βελτιωθεί χρησιμοποιώντας μηχανοκίνητα  ελαιοραβδιστικά μηχανήματα.  Ο  χειριστής  του μηχανήματος  προκαλεί  απλό  ραβδισμό  των  κλαδιών του  δένδρου  και  πτώση  των  καρπών  επάνω  στα δίχτυα. Η πλέον πρόσφατη μέθοδος συγκομιδής είναι με τη χρήση ελκυστήρων και υδραυλικών αντλιών που προκαλούν δονήσεις μικρής  διάρκειας,  που σαν  αποτέλεσμα  έχουν  την  πτώση  των  καρπών  στα δίχτυα ελαιοσυλλογής που τοποθετούνται αρχικά κάτω από το δέντρο.

Τα μηχανικά  συστήματα  συγκομιδής  έχουν  ιδιαίτερα οικονομικά  πλεονεκτήματα  έναντι  των  παραδοσιακών συστημάτων  συγκομιδής µε  το  χέρι,  που  οφείλονται κυρίως  στη μείωση  του  κόστους  εργασίας  και  του χρόνου  συγκομιδής.

• Εποχιακές εργασίες

Kαταστροφή αγριοχόρτων

H καταστροφή των αγριοχόρτων µέσα στους ελαιώνες είναι ακόµα µια ανα-
γκαία καλλιεργητική φροντίδα, γιατί τα αγριόχορτα εξαντλούν τα αποθέµα-
τα νερού και θρεπτικών στοιχείων που βρίσκονται στο έδαφος και έτσι αντα-
γωνίζονται τα ελαιόδεντρα και ιδιαίτερα τα ξηρικά. Tα αγριόχορτα πρέπει να
καταστρέφονται όσο το δυνατό πιο γρήγορα, δηλαδή πριν αυτά µεγαλώ-
σουν και καταναλώσουν σηµαντικές ποσότητες νερού και θρεπτικών στοι-
χείων.
H καταστροφή των αγριοχόρτων µπορεί να επιτευχθεί µε 2 τρόπους: µηχα-
νικά, µε την καλλιέργεια του εδάφους, και χηµικά, µε τη χρήση ζιζανιοκτό-
νων.
Στην πρώτη περίπτωση η καλλιέργεια του εδάφους να περιορίζεται σε όσο
το δυνατό µικρό βάθος, όχι πιο βαθιά από 8-10 εκ., διαφορετικά θα κατα-
στρέφεται το πλούσιο ριζικό σύστηµα, που ως γνωστό στην ελιά βρίσκεται
σε πολύ µικρό βάθος, γύρω στα 10 εκ. Στην περίπτωση της χρήσης ζιζανιο-
κτόνων µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως προφυτρωτικά τα υπολειµµατικά
ζιζανιοκτόνα Nτιουρόν, Nτεβρινόλ, καθώς και τα Γκόουλ και Kαλικάν που
επίσης καταστρέφουν και ήδη βλαστηµένα ζιζάνια. 'Oλων αυτών η υπολειµ-
µατική δράση, ανάλογα µε τησύσταση του εδάφους και της δόσης πουθα ψε-
καστούν, είναι από 4-8 µήνες. Mεταφυτρωτικά µπορούν να ψεκαστούν τα ζι-
ζανιοκτόνα επαφής Παρακουάτ (, Xερποξόν, Παροξόν, Xορτοξόν
κ.ά.) και Nτικουάτ (Pεγκλόν) µόνα τους ή σε µίγµα γνωστό σαν Pεγκάλ, το
Mπάστα, ή τα διασυστηµατικά Γκλάιφοσεϊτ - Σούλφοσεϊτ (όπως το Pάουντ-
απ,Kοντρόλ,Kλίαρ,Kιλεβέρ,Kάλαχ,Λιφέις,TιλαράουντκαιTατσντάουν) που
είναι αποτελεσµατικά για την καταστροφή και πολυετών ζιζανίων, πάντοτε
όµως κάτω από σχολαστική εφαρµογή των οδηγιών των κατασκευαστών
τους.Kατά το ψέκασµα των ζιζανιοκτόνωναυτών, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη
σηµασίασε τυχόν µεταφοράτωνσταγονιδίων πάνω στα φύλλακαι στον πρά-
σινο κορµό της ελιάς, οπότε θα έχουµε φυτοτοξικότητα. Eιδικά για την άρκα-
στη και καλαµάγκρα, όπως και για άλλα στενόφυλλα (κριθαρκά, αγριοσιφού-
ναρο, λόλιο κ.ά.), µπορούν να χρησιµοποιηθούν και τα εκλεκτικά ζιζανιοκτό-
να: Φιούζιλεϊτ, Γκάλαντ, Φόκους, Λέιζερ και Aτζίλ.
Oι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι απαγορεύεται η χρή-
ση των προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων (Nτιουρόν, Nτεβρινόλ, Kαλικάν και
Γκόουλ) σε ελαφρά ξέβαθα ή πετρώδη εδάφη.

Λίπανση

'Oπως όλα τα δέντρα, έτσι και η ελιά παρόλο που είναι "λιτοδίαιτη", έχει ανά-
γκη από λιπάσµατα για να έχει ικανοποιητική καρποφορία και παραγωγή κά-
θε χρόνο. Oι ποσότητες του λιπάσµατος που χρειάζονται εξαρτώνται από
πολλούς παράγοντες, όπως είναι η ηλικία των δέντρων, η γονιµότητα του
εδάφους  και από το αν αρδεύονται ή όχι. Mε τη λίπανση στο χρονικό διά-
στηµα που µεσολαβεί από τη συγκοµιδή του ελαιoκάρπου µέχρι την άνθηση,
βοηθούµε τα ελαιόδεντρα να βρίσκονται σε άριστη θρεπτική κατάσταση,
γιατί µέσα σ' αυτή την περίοδο γίνεται η διαµόρφωση των οφθαλµών και η
δηµιουργία ικανοποιητικής άνθησης και καρποφορίας. Γι' αυτό οι λιπάνσεις
πρέπει να γίνονται έγκαιρα για να υπάρχουν στη διάθεση των ελαιοδέντρων
τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία,  άζωτο, φωσφόρος και κάλι.
Το άζωτο χρειάζεται σε µεγάλες ποσότητες, σε όλη τη διάρκεια του χρόνου,
προκειµένου το ελαιόδεντρο να αναπτύξει καλή βλάστηση και καρποφο-
ρία. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο από ένα δεκάριο µε ελιές αφαιρούνται
από το έδαφος1500-3500 γραµµάρια αζώτου, ανάλογα µε την ποικιλία και
την παραγωγική ηλικία του δέντρου. Η ελιά έχει µεγάλη ανάγκη αζώτου κα-
τά τη διάρκεια της διαφοροποίησης των µατιών (Φεβρουάριος-Μάρτιος),
την περίοδο ανθοφορίας και καρπόδεσης (Απρίλιος-Ιούνιος) και την εποχή
που γίνεται η σκλήρυνση του κουκουτσιού (Ιούλιος-Αύγουστος). Αν το δέ-
ντρο δεν έχει το απαιτούµενο  άζωτο κατά τη διάρκεια της άνοιξης, σχηµα-
τίζονται πολλά άγονα άνθη και παρατηρείται έντονη καρπόπτωση.
Tα φωσφοροκαλιούχα λιπάσµατα συντελούν στη γρήγορη ωρίµανση και αυ-
ξάνουν την περιεκτικότητα του καρπού στα στοιχεία αυτά. Το κάλι απατει-
ται σε µεγάλες ποσότητες ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του καρ-
πού και είναι εξίσου σηµαντικό µε το άζωτο για την επίτευξη καλής παρα-
γωγής. Επίσης, το κάλι βοηθά το δέντρο να αναπτύξει αντοχή στο ψύχος,
στην ξηρασία και στις µυκητολογικές ασθένειες.
Η ελιά έχει µεγάλες απαιτήσεις σε κάλι, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ωρί-
µανσης του καρπού, που το 60% του καλίου ή και περισσότερο συγκεντρώ-
νεται σ’ αυτό.

Άρδευση

H άρδευση έχει ευνοϊκή επίδραση στη βλάστηση, ανθοφορία και καρπο-
φορία των ελαιοδέντρων. Kάτω από ξηρικές συνθήκες η ελιά καλλιεργείται
σε περιοχές µε βροχόπτωση που υπερβαίνει τα 450 χιλιοστά βροχής και εί-
ναι οµοιόµορφα κατανεµηµένη.
Oι επιτραπέζιες ποικιλίες πρέπει να αρδεύονται κατά τακτά χρονικά διαστή-
µατα. Oι µεγάλες απαιτήσεις της ελιάς σε νερό συγκεντρώνονται σε ορισµέ-
νες περιόδους τουχρόνου, όπως Iανουάριο-Φεβρουάριοπου γίνεται η διαφο-
ροποίηση των ανθοφόρων οφθαλµών, Aπρίλιο-Mάιοπουείναι ηεποχήτηςάν-
θησης - καρπόδεσης, Iούνιοπου είναι η περίοδος σκλήρυνσης του πυρήνα και
τέλος του Aυγούστου που αρχίζει το φούσκωµα καρπού (µαλάκωµα του καρ-
πούκαιαρχίζεινασυγκεντρώνεται λάδιστον καρπό).Το φθινόπωρο,αν τοδέ-
ντρο έχει στη διάθεση του αρκετό νερό, µεγαλώνει αρκετά τους βλαστούς,
επενδύοντας σε µια καλή παραγωγή την επόµενη χρονιά. Στους καρπούς
ολοκληρώνεται ο σχηµατισµός του λαδιού και ο καρπός αποκτά το µέγιστο
δυνατό µέγεθος µε την απορρόφηση νερού.Αν το φθινόπωρο δεν υπάρχει αρ-
κετό νερό, οι καρποί συρρικνώνονται και υποβαθµίζεται η ποιότητα του ελαι-
ολάδου. Αντίθετα, µε αρκετή εδαφική υγρασία τον Οκτώβριο-Δεκέµβριο πα-
ράγεται πολύ λάδι και καλής ποιότητας.
Eποµένως, εκεί όπου υπάρχει διαθέσιµο νερό του χειµώνα δίνεται συµπλη-
ρωµατική άρδευση άσχετα µε την ποσότητα της βροχόπτωσης, η οποία βοη-
θά στην αποθήκευση υγρασίας τόσο στο έδαφος όσο και στο ριζικό σύστηµα
της ελιάς.
Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα των πειραµάτων του Iνστιτούτου Γεωργικών
E ρευνών, οι απαιτήσεις της ελιάς σε νερό είναι, για τις επιτραπέζιες ποικι-
λίες, 400 - 450 κυβικά µέτρα νερού το χρόνο, κατά δεκάριο, ανάλογα µε την
περιοχή, και γιατις ελαιοποιήσιµες περίπου250 κυβικάµέτρανερού κατά δε-
κάριο, το χρόνο, δίνοντάς το κατά τα ευαίσθητα στην έλλειψη νερού στάδια.
Στις ποσότητες αυτές δεν υπολογίζεται η βροχόπτωση και περιλαµβάνει µό-
νο την ποσότητα του νερού που δίνεται κατά τους θερινούς και φθινοπωρι-
νούς µήνες. Mεγαλύτερες ποσότητες από τις συστηνώµενες, µειώνουν την
ποιότητα (πιθανώς και την ποσότητα) λαδιού, προκαλούν βλαστοµανία και
ευνοούν την ανάπτυξη των ασθενειών, όπως π.χ. Στάχτης, Bερτιτσιλίου κ.ά.
Ένα βασικό πλεονέκτηµα της ελιάς είναι ότι αντέχει στα άλατα και αξιοποιεί
νερά προβληµατικά που θεωρούνται ακατάλληλα για άρδευση άλλων καλ-
λιεργειών.
Aντέχει, επίσης, στο Βόριο και µπορεί να ποτίζεται µε νερό που περιέχει µέ-
χρι και 1,3 µέρη στο εκατοµµύριο Βόριο.
Για την ορθολογική χρήση του νερού συστήνεται να εφαρµόζονται τα βελ-
τιωµένα συστήµατα άρδευσης, όπως είναι το σύστηµα σταγόνων και το σύ-
στηµα µικρών εκτοξευτήρων. H εφαρµογή προγραµµάτων άρδευσης, που
βασίζονται στις εδαφοκλιµατολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής, βοηθά
στην ορθολογική χρήση του νερού και στην παραγωγή σταθερής και καλής
ποιότητας καρπού.

Kλάδεµα

Xωρίζεται σε κλάδεµα σχηµατισµού, καρποφορίας και ανανέωσης.
Kλάδεµα σχηµατισµού: Tο κλάδεµα σχηµατισµού γίνεται τα πρώτα χρόνια
µετά τη φύτευση των ελαιοδενδρυλλίων και έχει σκοπό τη δηµιουργία ίσιων,
υγιών χαµηλόκορµων δέντρων µε ισχυρούς τρεις βραχίονες σε τέτοια θέση
και διάταξη πάνω στον κορµό που να µη σκιάζει ο ένας τον άλλο, να δοθεί
συµµετρικό σχήµα στο δέντρο και να βοηθά στις καλλιεργητικές φροντίδες,
ειδικότερα στη συγκοµιδή.
Σε ύψος 40-50 εκατοστά από το έδαφος αφήνεται ο πρώτος πλάγιος βλα-
στός που θα είναι ο µελλοντικός βραχίονας. Σε ύψος 30 περίπου εκατο-
στών πάνω από τον πρώτο, αλλά σε αντίθετη διάταξη, µένει ο δεύτερος
βραχίονας, το ίδιο γίνεται και για το δεύτερο βραχίονα, για τον τρίτο και τέ-
ταρτο βραχίονα. Kάθε χρόνο αφαιρείται η νέα βλάστηση που εµφανίζεται
στον κορµό ή σε ακατάλληλες θέσεις, για να βοηθηθούν οι βλαστοί που
έµειναν να εξελιχθούν πιο γρήγορα σε βραχίονες. Mετά το σχηµατισµό
των βραχιόνων, τα ελαιόδεντρα αναπτύσσονται και αποκτούν το φυσικό
τους σχήµα, µε την αφαίρεση µόνο βλαστών ή κλαδιών που βρίσκονται σε
ακατάλληλες θέσεις και θα δηµιουργήσουν πρόβληµα όταν µεγαλώσουν.
Kλάδεµα καρποφορίας: Tο κλάδεµα αυτό είναι µια βασική φροντίδα για
την ελιά. Aποσκοπεί στο αραίωµα βλαστών, στην αφαίρεση µη παραγωγι-
κών βλαστών και βλαστών που δηµιουργούν προβλήµατα στο εσωτερικό
του δέντρου, καθώς και στον περιορισµό του ύψους των ελαιοδέντρων.
'Eτσι εξασφαλίζεται στα ελαιόδεντρα ο αναγκαίος φωτισµός και αερι-
σµός, βοηθούνται να βγάλουν νέα βλάστηση και δηµιουργούνται ευνοϊκές
συνθήκες για την καρποφορία. Tο κλάδεµα πρέπει να συµπληρωθεί πριν
από την έναρξη της έντονης κυκλοφορίας των χυµών, που συµπίπτει χρο-
νικά µε τα τέλη Φεβρουαρίου, για αποφυγή της εξάντλησης των ελαιοδέ
ντρων. Tα κλαδιά που αφαιρούνται από τα δέντρα κατά το κλάδεµα πρέπει
να αποµακρύνονται σε ασφαλές µέρος από τους ελαιώνες και να καίονται,
γιατί αποτελούν καταφύγιο επιβλαβών εντόµων (Φλοιοτρίβη).
Kλάδεµα ανανέωσης:H περίοδος µετά τη συγκοµιδή είναι η πιοκατάλληλη για
το κλάδεµα ανανέωσης των ελαιοδέντρων. Tο κλάδεµα αυτό εφαρµόζεται σε
ελαιόδεντρα που η παραγωγή τους έχει µειωθεί σηµαντικά σε επίπεδα που δεν
συµφέρει πλέον η διατήρησή τους σ'αυτή την κατάσταση ή σε δέντρα που,λό-
γω µεγάλου ύψους, αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα συγκοµιδής. Kαλά
αποτελέσµατα σ' αυτές τις περιπτώσεις έχει δώσει είτε το κόψιµο του κορµού
σε ύψος 30 εκ. από το σηµείο εµβολιασµού, είτε η ανανέωση των βραχιόνων
σε µήκος γύρω στα 30-40 εκ.
Tο κλάδεµα ανανέωσης πρέπει, επίσης, να συµπληρωθεί µέχρι τα τέλη Φε-
βρουαρίου. Oι πρώτοι βλαστοί από την ανανέωση του δέντρου αρχίζουν να
εµφανίζονται την άνοιξη. 'Oλοι αυτοί οι βλαστοί και οι άλλοι που θα αναπτυ-
χθούν αργότερα αφήνονται να µεγαλώσουν χωρίς οποιοδήποτε αραίωµα
για µια περίοδο 1-2 χρόνων. Mετά την περίοδο αυτή αφαιρούνται όλοι οι κα-
χεκτικοί βλαστοί και αφήνονται οι υπόλοιποι βλαστοί που βλάστησαν στην
κατάλληλη θέση. Tα ανανεωµένα ελαιόδεντρα αποκτούν, σε σύντοµο χρο-
νικό διάστηµα, πλούσια βλάστηση που τα βοηθά να µπουν νωρίς σε καρπο-
φορία.

• Ποικιλίες ελαιοδέντρων  

Στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορες ποικιλίες ελιών. Ανάμεσα τους οι πιο γνωστές και οι πιο συνηθισμένες είναι η Λαδολιά, το Μανάκι, η Κορωνέικη και η Αθηνολιά. Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης όλοι οι καρποί των ελιών αλλάζουν χρώμα από πράσινο σε βιολετί και τέλος σε μαύρο.

Τα γευστικά χαρακτηριστικά του ελαιόλαδου εξαρτώνται κυρίως από ποιο στάδιο ωρίμανσης συλλέγεται η ελιά βάση του χρώματος της. Ελαιόλαδο προερχόμενο από πράσινες και βιολετί ελιές περιλαμβάνει μεγάλη ποσότητα αρωματικών συστατικών έχοντας έντονη φρουτώδη γεύση. Κορωνέικη και η Αθηνολιά.
Αντιθέτως, όσο ωριμάζει ο καρπός της ελιάς, η ποσότητα των αρωματικών συστατικών μειώνεται. Ελαιόλαδο που προέρχεται από βιολετί και μαύρες ελιές έχει απαλότερη γεύση και άρωμα που θυμίζει φρούτα όπως μήλο, ντομάτα και μερικές φορές αμύγδαλο. Λαδολιά και Μανάκι.

Κορωνέικη
Είναι η πιο γνωστή ποικιλία ελιάς στην Ελλάδα αφού της αντιστοιχεί το 60% της ελληνικής παραγωγής. Έχει μικρό μέγεθος και ωριμάζει από τον Οκτώβριο μέχρι το Δεκέμβριο. Το βάρος της είναι από 0.3 έως 1.0 γραμμάρια και το ύψος της από 12 έως 15 χιλιοστά. Παρά το γεγονός ότι το κορωνέικο δέντρο χρειάζεται ελάχιστη φροντίδα και μπορεί να αντέξει σε χαμηλές θερμοκρασίες, είναι αυτό που δίνει την καλύτερη ποιότητα λαδιού σε σχέση με άλλες ποικιλίες.

Αθηνολιά
Η ποικιλία αυτή ωριμάζει αργά και η συγκομιδή της γίνεται από το τέλος Δεκεμβρίου έως τις αρχές Ιανουαρίου. Ο καρπός της είναι μεσαίου μεγέθους με οβάλ σχήμα. Το βάρος της είναι από 2.2 μέχρι 2.9 γραμμάρια και το ύψος της ποικίλει από 7.5 εως 25 χιλιοστά. Το λάδι από Αθηνολιά είναι εξαιρετικής ποιότητας με χαμηλή οξύτητα.



Λαδολιά (Τσουνάτη)
Είναι μια ποικιλία που ανθίζει από το τέλος του Απριλίου μέχρι το τέλος Μαΐου. Ο καρπός της ωριμάζει από το τέλος Οκτωβρίου μέχρι και το τέλος Νοεμβρίου. Το μέγεθος του καρπού είναι σχετικά μικρό με διαστάσεις από10 εως 16 χιλιοστά και ο μέσος όρος βάρος του είναι 1.2 γραμμάρια. Η Λαδολιά έχει υψηλό δείκτη απόδοσης ελαιόλαδου εξαιρετικής ποιότητας με χαμηλή οξύτητα επίσης.


ΚαλαμώνΗ καλύτερη εποχή για τη συγκομιδή της ποικιλίας αυτής είναι μεταξύ Δεκεμβρίου και Ιανουάριου. Η συγκιμιδή γίνεται μόνο όταν το χρώμα του καρπού έχει γίνει εντελώς μαύρο. Έχει ασύμμετρο σχήμα ενώ το βάρος του καρπού είναι αρκετά αυξημένο. Το δέντρο της Καλαμών έχει τη δυνατότητα να αντέχει σε όλες τις θερμοκρασίες κλίματος δίνοντας εξαιρετικούς καρπούς. Η ποικιλία αυτή είναι και παγκοσμίως και η πιο γνωστή ελιά τραπεζιού.

Αμφίσσης
Η συγκομιδή της ποικιλίας αυτής εξαρτάται από το πόσο ώριμος είναι ο καρπός της. Το μέγεθος της ελιάς αυτής είναι επίσης αρκετά αυξημένο όπως αντιστοίχως και το βάρος της. Λόγω του γεγονός ότι η συγκεκριμένη αυτή ποικιλία δίνει σχετικά χαμηλότερης ποιότητας ελαιόλαδου συγκριτικά με άλλες ποικιλίες, χρησιμοποιείται κυρίως σαν ελιά ή πατέ.

Χαλκιδικής
Η ποικιλία αυτή ωριμάζει σχετικά νωρίς και η συγκομιδή της γίνεται μεταξύ Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου. Ο καρπός της έχει χρώμα κιτρινοπράσινο και δε αλλάζει σε μαύρο όπως γίνεται σε άλλες ποικιλίες. Έχει ασύμμετρο σχήμα και συνήθως χρησιμοποιείται ως ελιά τραπεζιού και πατέ όπως και η Αμφίσσης, αλλά συχνά τις βρίσκουμε και γεμιστές με αμύγδαλο ή πιπεριά.

Μανάκι
Η ποικιλία αυτή επίσης ωριμάζει με αργούς ρυθμούς και η καλύτερη εποχή για τη συγκομιδή της είναι από το τέλος Ιανουαρίου μέχρι τις αρχές του Φεβρουαρίου. Ο καρπός της έχει μεσαίες διαστάσεις με οβάλ σχήμα. Το βάρος της ποικίλει από 2.2 έως 2.9 γραμμάρια. Αυτό που χαρακτηρίζει το δέντρο Μανάκι είναι ότι αντέχει σε υψηλό υψόμετρο, όπου άλλες ποικιλίες εκτός από την Αθηνολιά δε μπορούν να αποδώσουν.

• Ασθένειες της ελιάς 

Το δέντρο της ελιάς προσβάλλεται από πολλούς εχθρούς και αρρώστιες. Ο μεγαλύτερος εχθρός του είναι ο δάκος, μια μικρή καστανοκίτρινη μυγίτσα που τρυπώνει στη σάρκα του καρπού και αποθέτει τ' αυγά της. Οι νύμφες που αναπτύσσονται τρέφονται απ' αυτήν και καταστρέφουν τελείως τον ελαιόκαρπο. Ένα άλλο έντομο, ο πυρηνοτρύτης τρυπά ακόμη και το κουκούτσι του καρπού της ελιάς. Αυτά και άλλα έντομα, αν δεν καταπολεμηθούν με διάφορα εντομοκτόνα φάρμακα, συμπληρώνουν την καταστροφή. Κοντά στα βλαβερά έντομα είναι και κάθε λογής βακτηρίδια, που προκαλούν διάφορες αρρώστιες, όπως η φυματίωση, ο καρκίνος της ελιάς και άλλες.
Όταν με τις κατάλληλες φροντίδες καρποφορήσει το δέντρο, αγρότες και αγρότισσες, μεγάλοι και μικροί, μαζεύουν τις ελιές από τα κλαδιά με το χέρι ή με ειδικά χτένια ή ακόμα με ραβδισμούς.
Ο τελευταίος τρόπος αποφεύγεται, γιατί οι ελιές τραυματίζονται από τα χτυπήματα και χαλάνε. Οι παραγωγοί ξεχωρίζουν τις πιο καλές, που τις παρασκευάζουν και τις συντηρούν στην άλμη ή στο ξύδι και τις διοχετεύουν στο εμπόριο ως εδώδιμες. Τις άλλες τις στέλνουν στα λιοτρίβια και βγάζουν το πολύτιμο λάδι, που αποτελεί βασικό είδος διατροφής σε όλες τις μεσογειακές χώρες όπου ευδοκιμεί η ελιά.
Φώμα
Οφείλεται στον μύκητα Phoma oleae και προσβάλλει τα φύλλα και τους καρπούς της ελιάς, σχηματίζοντας κηλίδες καστανού χρώματος. Κατά τον Αναγνωστόπουλο (1939), ο μύκητας αυτός είναι υπεύθυνος για τη φυσική εκπίκριση της θρούμπας επάνω στο δέντρο. Νεώτεροι μελετητές (Ζάχος) έχουν προτείνει ως έγκυρη ονομασία του μύκητα το camarosporium deimatica. Η καταπολέμηση γίνεται έμμεσα με την καταπολέμηση του δάκου της ελιάς, καθόσον το έντομο αυτό θεωρείται υπεύθυνο για τη διάδοση του μύκητα.
Μακρόφωμα ή ξεροβούλα της ελιάς
Η ασθένεια αυτή οφείλεται στον μύκητα Macrophoma daimatica, που σχηματίζει κηλίδες καστανού χρώματος στον ελαιόκαρπο, επίπεδες ή βυθισμένες, περιβαλλόμενες από μια μαύρη ζώνη. Προϋπόθεση για την εγκατάσταση του μύκητα είναι η λύση της επιδερμίδας από έντομα όπως ο δάκος και ο ρυγχίτης. Είναι γνωστό ότι ανάπτυξη ξεροβούλας σε μεγάλο βαθμό κατά το καλοκαίρι προμηνύει μεγάλη δακοπροσβολή το φθινόπωρο. Η ξεροβούλα στον άγουρο καρπό προκαλεί καρπόπτωση, στον ημιώριμο κηλίδωση, και στον ώριμο τη σήψη του. Καταπολεμείται έμμεσα με τη συστηματική καταπολέμηση των εντόμων που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Γλοιοσπόριο της ελιάς
Οφείλεται στον μύκητα Gloeosporium olirarum και προσβάλλει τον ώριμο ελαιόκαρπο, κυρίως στις περιοχές με ετήσια βροχόπτωση πάνω από ένα μέτρο (Κέρκυρα). Η προσβολή έχει ως συνέεπια την τελική συρρίκνωση του καρπού (λέπρα). Για την καταπολέμηση συνιστώνται δυο ψεκασμοί στο τέλος Νοεμβρίου, με βορδιγάλιο πολτό ή άλλα χαλκούχα σκευάσματα. Επίσης επιβάλλεται η συλλογή και καταστροφή του πεσμένου ελαιοκάρπου.
Βερτισιλλίωση της ελιάςΗ ασθένεια αυτή είναι μια αδρομύκωση (φράξιμο των αγγείων), που οφείλεται στο μύκητα rerticillium alboaturm και προκαλεί είτε αποπληξία (απότομο μαρασμό) είτε τη βραδεία ξήρανση των ελαιοδένδρων. Η διάγνωση της ασθένειας γίνεται με τομή των κλάδων ή του κορμού, οπότε διακρίνονται μακροσκοπικά ή μικροσκοπικά οι αποφράξεις των αγγείων του ξύλου. Η ασθένεια παρατηρείται σε αρδευόμενους ελαιώνες ή όταν τα ελαιόδενδρα συγκαλλιεργούνται με λαχανικά όπως τομάτα και μελιτζάνα. Η ασθένεια καταπολεμείται με την προσεκτική επιλογή των δενδρυλλίων, τη μη συγκαλλιέργεια λαχανικών, την απολύμανση των εδαφών με χημικά ή ηλιακή ενέργεια (κάλυψη με πλαστικό) και τη μείωση της εδαφικής υγρασίας.
Καπνιά της ελιάς
Είναι μια πάθηση της ελιάς κατά την οποία ένα στρώμα καπνιάς εμφανίζεται στα φύλλα, στους καρπούς και στους βλαστούς του δέντρου. Αιτία είναι η ανάπτυξη μυκητών πάνω στις γλυκές σακχαρούχες εκκρίσεις εντόμων τα οποία έχουν ήδη προσβάλλει το δέντρο, όπως είναι η ψύλλα και διάφορα κοκκοειδή. Η ζημιά δεν είναι άμεση γιατί οι μύκητες δεν παρασύρουν τους ιστούς του δέντρου, αλλά είναι έμμεση γιατί παρεμποδίζουν τη φωτοσύνθεση και τη διαπνοή προκαλώντας διαταραχή της φυσιολογίας και τελική μείωση της ζωτικότητας του δέντρου. Για την καταπολέμηση της καπνιάς συνιστώνται ψεκασμοί με θερινό πολτό 2% και 200 γραμμάρια οξυχλωριούχου χαλκού ανά 100 λίτρα.
Καρκίνωση ή φυματίωση της ελιάς
Είναι σοβαρή ασθένεια που οφείλεται στο βακτήριο Pseudomomas sarastanoi το οποίο προκαλεί την ανάπτυξη φυματιών, εξογκωμάτων και εξελκώσεων στους κλάδους, στους βραχίονες, στον κορμό, στις ρίζες και σπανιότερα στα άνθη και στα φύλλα. Προϋπόθεση για την εγκατάσταση του παθογόνου είναι η λύση της συνέχειας από κλάδεμα, μηχανήματα ή εργαλεία συλλογής καρπού, χαλάζι. Κατά τον Δ.Ζάχο το βακτήριο προσβάλλει και τους καρπούς, στους οποίους προκαλεί κηλίδωση. Τα μέτρα που προτείνονται για την προληπτική αντιμετώπιση της ασθένειας είναι: επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών, αποφυγή τραυματισμών με εργαλεία και ιδίως με ραβδισμούς, ψεκασμός με βορδιγάλλιο πολτό 1% μετά από χαλαζόπτωση ή παγοπληξία, απολύμανση των εργαλείων του κλαδέματος.
Τροφοπενίες της ελιάς
Τα ελαιόδενδρα μερικές φορές παρουσιάζουν προβλήματα στην ανάπτυξή τους, όπως χλωρώσεις των φύλλων, ακανόνιστη διακλάδωση των βλαστών (μορφή σκούπας) και αναστολή της ανάπτυξής τους. Επειδή η διάγνωση των τροφοπενιών και άλλων φυσιολογικών ανωμαλιών του ελαιόδενδρου απαιτεί εξειδικευμένη εργαστηριακή ανάλυση (φυλλοδιαγνωστική) συνιστάται όπως δείγματα από τα δέντρα που παρουσιάζουν το πρόβλημα, προσκομίζονται σε αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, όπως σε Ινστιτούτα Γεωργικής Έρευνας ή Σταθμούς για υπεύθυνη διάγνωση και οδηγίες αντιμετώπισης του προβλήματος.
ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ:
ΔΑΚΟΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ: Είναι ο μεγαλύτερος εχθρός που κάθε χρόνο προκαλεί τεράστιες ζημιές σε όλες τις ελαιοπαραγωγικές χώρες της Μεσογείου ενώ δεν υπάρχει στην Αμερική και στην Αυστραλία, όπου επίσης καλλιεργείται η ελιά. Στην Ελλάδα είναι αληθινή μάστιγα, προκαλώντας ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση της παραγωγής. Το έντομο διαχειμάζει ως προνύμφη ή ακμαίο. Τα θηλυκά μετά τη σύζευξή τους, αποθέτουν τα αυγά τους στους καρπούς, συνήθως ένα ανά καρπό και κατά μέσο όρο 150 ανά θηλυκά. Μετά την εκκόλαψη των αυγών οι προνύμφες ορύσσουν στοές στη σάρκα του καρπού όπου αναπτύσσονται και, περνώντας από το στάδιο της νύμφης μεταμορφώνονται σε ακμαία έντομα.
Είναι ένα μικρό ξανθό έντομο που μοιάζει με τη μύγα. Ανήκει στην οικογένεια «μυιίδες».Ο θηλυκός δάκος έχει στο πίσω μέρος του ένα σωληνωτό τρυπανάκι που το λένε αυγοθέτη και κάθε Ιούνιο ανοίγει τρυπίτσες σε παλιούς καρπούς που βρίσκονται πάνω στο δέντρο και βάζει μέσα τα αυγά του. Ένας δάκος γεννά σε 150-200 ελαιόκαρπους. Από τα αυγά βγαίνουν μικρές κάμπιες που μένουν στη σάρκα του καρπού και την τρώνε. Οι κάμπιες γίνονται σε 20 μέρες και με την σειρά τους γεννούν νέα αυγά σε άλλους καρπούς και αυτό το αδιάκοπο γεννοβόλημα συνεχίζεται ως τον Οκτώβριο και στους νέους καρπούς. Οι φαγωμένοι από το δάκο καρποί πέφτουν πριν ωριμάσουν. Ένα ζεύγος δάκου που παρουσιάζεται τον Ιούνιο μαζί με όσα έντομα γεννηθούν μπορεί να καταστρέψει ίσαμε τον Οκτώβριο 50.000 κιλά ελαιόκαρπους. Ευτυχώς βρέθηκαν φάρμακα που καταπολεμούν το δάκο. Είναι διάφορα παρασκευάσματα με τα οποία ψεκάζουν τις ελιές από τα αεροπλάνα. Ωστόσο δεν κατόρθωσαν να τον εξοντώσουν οριστικά.
ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ: Στηρίζεται στη χρήση διαφόρων εντομοκτόνων. Οι μέθοδοι διακρίνονται σε δυο κατηγορίες, την προληπτική και τη θεραπευτική. Στην προληπτική, στόχος είναι η θανάτωση των ενηλίκων πριν αποθέσουν τα αυγά τους στον ελαιόκαρπο ενώ στη θεραπευτική στόχος είναι η θανάτωση των προνυμφών που ήδη βρίσκονται μέσα στη σάρκα. Για κάθε περίπτωση χρησιμοποιούνται ανάλογα εντομοκτόνα σε συνδυασμό με διάφορα προσελκυστικά. Οι ψεκασμοί γίνονται κυρίως με τη φροντίδα του κράτους (αεροψεκασμοί) αλλά και από μεμονωμένους παραγωγούς. Για την παρακολούθηση της πληθυσμιακής εξέλιξης του δάκου χρησιμοποιούνται διάφορες παγίδες όπως γυάλινες McPhail κίτρινου χρώματος με κολλώδη ουσία και τελευταία φερομόνης σε συνδυασμό με αμμωνιακά άλατα που ακόμη βρίσκεται στο στάδιο της έρευνας.
Τόποι όπου ευδοκιμεί η ελιά
Η πατρίδα μας είναι μια από τις πρώτες ελαιοπαραγωγικές χώρες. Στις νότιες περιοχές της, ιδίως στην Αττική, τη Ρούμελη, την Πελοπόννησο, τα Επτάνησα, τη Μυτιλήνη και την Κρήτη, υπάρχουν απέραντοι ελαιώνες με χιλιάδες ελαιόδενδρα.
Εκτός από την ωφελιμότητά της η ελιά αποτελεί από τα πανάρχαια χρόνια σύμβολο ειρήνης και δόξας. Σε πολεμικούς καιρούς οι κήρυκες που στέλνονταν σε κάποιο εχθρικό στρατόπεδο να ζητήσουν προσωρινή ανακωχή για την ταφή των νεκρών κρατούσαν στο χέρι τους κλωνάρι ελιάς.